شناخت دلایل خارش پوست سر و راهکارهای درمانی آن

علت خارش سر چیست؟

بسیاری از افراد خارش پوست سر را با عدم رعایت بهداشت فردی و کثیف بودن سر مرتبط می دانند. البته این موضوع نیز می تواند باعث خارش شود، ولی این تنها دلیل خارش نیست. برای مثال، نازک و حساس بودن پوست سر سبب می شود تا بیشتر از سایر نواحی دچار خارش شود. یا حتی ممکن است نسبت به ترکیبات سازنده شامپوها، نرم کننده و سایر محصولات مو واکنش نشان دهد. بعلاوه خارش می تواند علاوه بر اثرات محصولات شیمیایی، ناشی از بیماری ها و اختلالات پوستی یا حتی گوارشی باشد. مثلا دیابت، غلظت خون یا حتی اختلالات روانی مانند افسردگی هم می توانند خارش ایجاد کنند. و یا اگر بدن شما دچار کمبود ویتامین B12 باشد، احتمال بروز خارش و بثورات در پوست سر وجود دارد. زیرا کمبود این ویتامین سبب ایجاد اگزما و خشکی شدید و در نتیجه خارش پوست سر می شود. پس علت این موضوع در افراد متفاوت است. 

1.    شوره سر  (Dandruff)

شوره سر یک بیماری شایع می باشد که باعث خارش، خشکی و ایجاد پوسته های ریز سفید رنگ لای موها می شود. البته این عارضه مزمن یا مسری نبوده ولی به شدت آزار دهنده است. این پوسته های سفید همان سلول های مرده پوست سر هستند که جدا شده اند. در نتیجه ظاهری بسیار ناخوشایند روی موها ایجاد می کنند. البته شوره ممکن است بر اثر عواملی نظیر استرس، شرایط آب و هوایی، نحوه شستشو و مراقبت از موها، ترشح بیش از حد سبوم یا چربی کف سر، نوع شامپو یا برخی بیماری ها نیز ظاهر شود. برای درمان شوره سر معمولا از شامپو مخصوص ضد شوره کمک می گیرند. بعلاوه ماساژ کف سر با روغن های گیاهی و اسکراب های کنترل کننده چربی سر نیز مفید هستند. شوره سر شدید به عنوان درماتیت سبورئیک شناخته می شود. 

2.    عفونت های قارچی پوست سر

وجود قارچ های پوستی یکی دیگر از دلایل خارش سر می باشد. عفونت قارچی کاملا مسری بوده و لکه های قرمز رنگی روی پوست سر ایجاد می کند. این عفونت ها حتی می توانند وارد فولیکول مو شده و ریزش مو را به همراه داشته باشند. یکی از این عفونت ها، بیماری فولیکولیت است. این بیماری ناشی از عفونت باکتریایی یا قارچی فولیکول های مو بوده و اغلب سبب تحریک، خارش، درد و ایجاد آکنه می شود. فولیکولیت خفیف به راحتی طی چند روز برطرف می شود. اما فولیکولیت شدید نیاز به مصرف داروی آنتی بیوتیک یا ضد قارچ دارد. کرم حلقوی نیز یک عفونت قارچی پوست سر است که باعث ایجاد جوش قرمز و شدید و خارش دار می شود. این عارضه نیز به درمان دارویی توسط پزشک نیاز دارد. 

3.    شپش سر

شپش ها موجودات بسیار ریزی هستند که روی سر و گردن فرد زندگی می کنند. این موجودات خارش بسیار شدیدی ایجاد کرده و شما را کلافه می کنند. این ها همچنین از خون انسان تغذیه می کنند و روند تخم ریزی و تولید مثل سریعی دارند. بنابراین باید به سرعت شناسایی و درمان شوند. زیرا در غیر اینصورت این مشکل حادتر خواهد شد. بعلاوه به دلیل مسری بودن از طریق وسایل مشترک، حوله، شانه، بالش و ... به دیگران سرایت می کند. لذا چنانچه خارش کلافه کننده ای خصوصا در شب ها دارید ولی به خشکی و شوره مبتلا نیستید، احتمالا دچار شپش شده اید. درمان این عارضه با شامپوهای مخصوص امکان پذیر است. 

4.    خشکی بیش از حد و اگزما پوست سر

در برخی مواقع خارش پوست سر تنها ناشی از کمبود طبیعی چربی و خشک شدن بیش از حد است. معمولا مواد شیمیایی موجود در رنگ موها، شامپوها و انواع محصولات مو باعث خشکی روی پوست سر می شوند. عدم آبرسانی و مرطوب کردن پوست سر هم در ایجاد خشکی و خارش سر نقش دارد. بنابراین در چنین شرایطی کافی است رطوبت رسانی مورد نیاز موها را تامین نمایید. اگزما و حساسیت هایی مانند درماتیت آتوپیک نیز لکه های قرمز و پوسته پوسته، سوزش و خارش شدیدی ایجاد می کند. در صورت ابتلا به اگزما باید توسط متخصص پوست درمان شوید. 

5.    اختلالات پوستی نظیر پسوریازیس 

پسوریازیس نوعی بیماری مزمن خود ایمنی است که باعث ایجاد لکه های قرمز پوسته پوسته و خارش دار بر روی پوست می شود. معمولا نیمی از افراد مبتلا به این عارضه، احساس خارش پوست سر دارند. برای درمان این بیماری باید به متخصص پوست مراجعه کرد. معمولا برای درمان افراد مبتلا به پسوریازیس مصرف لوسیون های موضعی، شامپوهای دارویی، نرم کننده و ... تجویز می شود. اما نکته ای باید با دقت مراعات شود، عدم خاراندن پوست سر است. زیرا این کار ممکن است حتی باعث ایجاد زخم و مشکلات بیشتر شود. 

6.    واکنش های آلرژیک یا درماتیت تماسی  (Dermatitis)

درماتیت تماسی آلرژیک یک عارضه یا همان واکنش و الرژی پوست نسبت به محصولات مراقبت از مو و ... است. این آلرژی می تواند ناشی از مصرف مواد غذایی مختلف، مصرف بعضی شامپوها یا نرم کننده یا حتی بیماری های آلرژی مانند آسم یا آلرژی های پوستی باشد. بعلاوه افرادی که موهای خود را رنگ می کنند، به دلیل وجود ماده پارا فنیل دیامین (PPD) در رنگ مو معمولا دچار واکنش پوست سر می شوند. این واکنش ها باعث ایجاد خارش پوست سر آلرژیک می شود. درماتیت تماسی آلرژیک با نشانه هایی مانند جوش های خارش دار روی پوست سر ظاهر می شود. اگر به این عارضه مبتلا شدید، ابتدا ریشه خارش را پیدا کرده و از روتین خود حذف کنید. در صورت نیاز هم برای درمان به دکتر درماتیت مراجعه کنید.

7.    بیماری هایی نظیر گال، کهیر پوستی، لیکن پلان

گاهی خارش سر نشانه ای یک بیماری پوستی است. کهیر یک عارضه پوستی به شکل برجستگی های قرمز و بسیار خارش دار است. بروز این مشکل روی پوست سر بطور خود به خود و در عرض چند ساعت برطرف می ‌شود. در صورتیکه بیش از 6 هفته باقی بماند، به آن کهیر مزمن می گویند. عارضه دیگری که خارش شدیدی به دنبال دارد، گال است. این عارضه از طریق یک حشره کوچک به نام کنه انسانی ایجاد شده که با نفوذ به پوست سر، خارش غیر قابل تحملی ایجاد می کند. درمان این عارضه باید توسط پزشک متخصص صورت گیرد. لیکن پلان  (Lichen planus)نیز یک بیماری التهابی است که با قرمزی و التهاب و خارش همراه می شود. البته این بیماری نشانه دیگری همچون ریزش سکه ای موهای سر را نیز دارد. این بیماری شایع نبوده ولی با این حال توسط پزشک قابل درمان است. 

8.    بروز اختلال عصبی در پوست سر

افرادی که دچار تصادف رانندگی یا آسیب دیدگی گردن شده اند نیز در معرض خارش سر قرار دارند. معمولاً نواحی آسیب دیده علاوه بر احساس درد و سوزش، خارش هم دارند. این خارش مربوط به عصب پوست سر می باشد. در آرتریت و بیماری دیسک دژنراتیو گردن، توزیع تمام حواس در بخش بزرگی از پوست سر بوده و احساس ناراحت کننده ای به همراه دارد. معمولاً از این حالت به عنوان خارش تعبیر می شود. 

9.    عدم شستشو و آبکشی صحیح موها در حمام

در واقع شاید اصلا خارش سرتان ناشی از بک مشکل حاد و شدیدی نباشد. بلکه ممکن است تنها مربوط به نحوه حمام کردن و مراقبت از موهایتان باشد. لذا یکی دیگر از عواملی ساده ای که می تواند منجر به خارش، خشکی و پوسته پوسته شدن پوست سر شود، عدم شستشو یا آبکشی کامل و درست موها بعد از شامپو زدن آن است. زیرا باقی ماندن اثرات شامپو یا کف حاصل از آن بر روی پوست می تواند عامل تحریک و خارش پوست سر شود. به همین دلیل است که گاهی درست پس از شستن موها، احساس خارش می کنید. بنابراین دقت داشته باشید که موهایتان را به خوبی و به اندازه کافی آبکشی کنید. از طرفی دیگر استفاده از شامپویی که باعث از بین رفتن چربی طبیعی پوست سر می شود هم می تواند باعث خارش شود. زیرا این شامپوهای خشن پوست را خشک و تحریک کرده و خارش ایجاد می کنند. توصیه می کنیم از شامپوهای ملایم و رطوبت رسان کمک بگیرید. 

10.    عوامل طبیعی مانند تغییر دمای بدن، تعریق، کم آبی، نوسانات هورمونی در شب

شاید اگر توجه کرده باشید، متوجه می شوید که خارش سر در شب بیشتر می شود. اما علت آن چیست؟ جالب است بدانید که برخی عوامل و شرایط ما بر روی این مسئله تاثیر می گذارند. برای مثال تغییر در دمای بدن می تواند عاملی برای خارش باشد. در طول خواب نیز نوسانات طبیعی دمای پوست ممکن است باعث ایجاد خارش شود. در واقع در نیمه دوم روز، تغییر سطح مایعات بدن، افزایش گردش جریان خون و در نتیجه افزایش دمای بدن اتفاق می افتد. این شرایط در شب بیشتر شده و شما احساس خارش در پوست سر می کنید. 
از طرفی افزایش دمای سر در شب باعث عرق کردن و در نتیجه خارش می شود. زیرا افرادی که در ناحیه سر تعریق بیشتری دارند، با افزایش چربی پوست سر مواجه می شوند. در اینصورت مکان مناسبی برای رشد قارچ ها ایجاد می شود که خارش را به دنبال خواهد داشت. بعلاوه تعریق با کم شدن آب و افزایش خشکی پوست همراه است که عاملی برای تحریک پذیری و خارش سر می باشد. نوسانات سطح هورمون ها هم در خارش موثر هستند. برای مثال، شب ها با کاهش طبیعی تولید هورمون های ضد التهابی به نام کورتیکواستروئیدها، ممکن است احساس خارش داشته باشید. در شب تولید هورمون سیتوکین که عامل ایجاد التهاب است هم زمینه ساز خارش بدن می باشد. 

چگونه می توانیم خارش پوست سر را درمان کنیم؟

بسیاری از افراد خارش سر را جدی نمی‌گیرند. اما همان طور که در این مقاله بیان شد، این خارش ها ممکن است ناشی از دلایل جدی و حادی ایجاد شده باشند. خصوصا اگر خارش پوست سر آزار دهنده شده باشد، باید حتما آن را درمان کرد. برای آغاز پروسه درمان، اولین قدم یافتن علت خارش است. در صورتی که علت خارش، عادات اشتباه و محصولات نامناسب یا خشکی پوست باشدف به راحتی توسط خودمان قابل حل است. اما اگر دلیل ایجاد آن، شپش یا قارچ و عفونت و بیماری ها باشد، باید جهت درمان دارویی به پزشک متخصص پوست و مو مراجعه کرد. زیرا اگر خارش برای مدت طولانی و بی وقفه ادامه پیدا کند، ممکن است به مرور حادتر شود. همچنین به یاد داشته باشید که رعایت نظافت، بهداشت، سبک زندگی و تغذیه سالم هم می تواند به کم شدن این مشکل کمک کند. در ادامه موثرترین راهکارهای خانگی رفع خارش ارائه می شود. 

•    روغن تراپی موها و پوست سر

یکی از راهکارهای موثر برای تسکین خارش پوست سر، روغن تراپی است. این کار باعث رطوبت رسانی و رفع خشکی پوست شده و میزان خارش و تحریک پذیری پوست را کاهش می دهد. بهترین روغن ها برای درمان خارش سر شامل موارد زیر است. 
روغن درخت چای: این روغن خواص ضد التهابی، ضد قارچی و آنتی باکتریال دارد. از این رو باعث پاکسازی پوست شده و التهابات و حساسیت های آن را تسکین می دهد. این روغن همچنین برای درمان شوره سر، پسوریازیس و آکنه و جوش موثر است. لذا عوامل خارش سر از بین برده و پوست سر و فولیکول ها را تمیز می کند. کافی است چند قطره روغن چای را روی پوست سر ماساژ دهید و بعد از چند ساعت بشویید. 
روغن جوجوبا: این روغن در بهبود خشکی پوست سر، اگزما و شوره سر موثر است. بعلاوه از آنجایی که موجب تسریع التیام زخم ها می شود، خارش های ناشی از زخم و جراحت را بهبود خواهد داد. روغن جوجوبا خواص آنتی اکسیدانی و ضد التهاب، ضد قارچ و ضد عفونت دارد. بنابراین انواع عارضه های پوست سر که منجر به خارش می شوند را درمان می نماید. 
روغن نارگیل: این روغن عملکرد ایده الی در چرب و مرطوب نگه داشتن پوست و کاهش خارش و همچنین رشد موها دارد. این روغن را کمی گرم کرده و روی پوست سر ماساژ دهید. بعد از گذشت چند ساعت، سرتان را با شامپو بشویید. 
روغن بنفشه با پایه زیتون: این روغن هم به دلیل داشتن ویتامین E و خواص آنتی اکسیدانی به بهبود خارش سر کمک می کند. بعلاوه با عملکرد آبرسانی قوی و مرطوب نگه داشتن پوست سر شما را از شر خشکی و اگزما و خارش ناشی از آن نجات می دهد. 
روغن دانه کنجد: این روغن نیز با جلوگیری از خشک شدن پوست سر، خارش را تسکین می دهد. روغن کنجد همچنین به تقویت مو و حذف شپش ها کمک می کند. برای این منظور قبل از خواب مقداری روغن کنجد گرم شده را روی پوست سر ماساژ دهید. سپس روز بعد آن را با شامپو بشویید. 

•    استفاده از ماسک های خانگی و مواد طبیعی

برای درمان خارش پوست سر می توانید به کمک مواد طبیعی و موثر یک ماسک خانگی تهیه کنید. در این قسمت برخی از موادی که به رفع خارش سر کمک می کنند، معرفی می کنیم. 
سرکه سیب: سرکه سیب حاوی سطوح بالایی از یک ماده ضد عفونی کننده به نام اسید استیک است. لذا خاصیت ضد باکتریایی و ضد قارچی دارد و به تسکین خارش پوست سر ناشی از پسوریازیس کمک می کند. این ماده همچنین با کاهش PH پوست به رفع خارش کمک می کند. اسید استیک باکتری ها و سلول های مرده پوست سر را از بین برده و باعث تمیز شدن آن می شود. توصیه می کنیم بعد از شستن موهایتان در حمام، از ترکیب سرکه و آب استفاده کنید. برای این منظور مقداری مساوی از سرکه و آب را با هم ترکیب کرده و به پوست سر بزنید. بعد از چند دقیقه سرتان را آبکشی کنید. لازم به ذکر است که نباید از سرکه روی پوست آسیب دیده و زخم های باز استفاده کنید. زیرا موجب سوزش پوستتان می شود. 
موز له شده: موز حاوی مواد مفیدی از جمله پتاسیم، چربی و ویتامین ها است. در نتیجه باعث مرطوب شدن پوست سر، درمان شوره و خشکی و بهبود سلامت موهایتان می شود.
ماسک خانگی ماست و تخم مرغ: استفاده از ماسک حاصل از ترکیب این دو ماده به درمان خشکی پوست سر و موهای خشک کمک می کند. 
ژل آلوئه ورا: این گیاه ضد التهاب و تسکین دهنده، پوست سر را مرطوب کرده و آن را از سلول های مرده پاک می کند. 
آب پیاز: در واقع پیاز با داشتن خاصیت ضد باکتریایی، یکی از مواد موثر و عالی برای رفع شوره و خارش سر است. می توانید آب پیاز را با پنبه روی پوست سر بزنید و آن را بعد از مدت کوتاهی بشویید. 

•    اصلاح سبک زندگی و محصولات مراقبت از مو 

علاوه بر استفاده از روغن ها و مواد طبیعی خانگی، برخی اقدامات مراقبتی و نکات مهم نیز وجود دارد که در بهبود خارش سر مؤثر خواهند بود.
- شستشو و آبکشی صحیح موها و پوست سر در حمام و همچنین خشک کردن موها با حرارت ملایم بعد از استحمام را فراموش نکنید. 
- اگر پوست شما به شامپو یا محصول دیگری حساسیت داشته باشد، آن را تغییر دهید. بعلاوه از شامپوهای ملایم یا مناسب پوست های حساس استفاده کنید. 
- پوست سرتان را با محصولات نامناسب تحریک‌ نکنید. 
- بعد از انجام فعالیت های ورزشی و تعریق حتما پوست سر و موهایتان را بشویید.
- شانه کردن موها بر روی ترشح چربی پوست سر و پخش آن به تمام قسمت ها موثر است. همچنین از یک شانه شخصی و تمیز استفاده کنید. 
- از استرس و اضطراب دوری کرده و به دنبال راهکارهای آرامش بخش مانند یوگا و مدیتیشن و ورزش باشید. 
- برای درمان و جلوگیری از خشکی پوست سر، نوشیدن آب فراوان و رعایت تغذیه سالم را فراموش نکنید. به ویژه از مصرف مواد غذایی محرک و آلرژی زا مانند کافئین، ادویه های فلفل، زنجبیل و دارچین، لبنیات، شکر و الکل اجتناب نمایید.